DOĞAMIZIN İYİLİK MELEKLERİ

İnsanlık tarihi boyunca şiddet azaldı mı yoksa arttı mı? Her gün internette karşımıza çıkan cinayet, savaş ve tecavüz haberlerine baktığımızda, bir kısmımız şiddetin gittikçe arttığını düşünebilir. Steven Pinker ise bunun tam tersini iddaa ediyor ve 765 sayfa boyunca bu görüşünü destekleyen verileri okuyucusuna sunuyor.

Doğamızın İyilik Melekleri kitabı insanlık tarihi boyunca yaşanan şiddet hakkında özenle yazılmış ve bir çok farklı kaynaktan verilerle beslenen bir kitap. Kitap boyunca şiddete ve şiddetin sebeplerine bir çok farklı açıdan bakılıyor ve tarih boyunca insanların şiddete yaklaşımındaki değişim farklı örnekler ile anlatılıyor. Yazar kitaba ilk insandan bu zamana yaşanana şiddet olayları ile başlıyor; kutsal kitaplarda anlatılan kardeşlerin birbirini öldürmesi, ilk insanların mücadelesi, orta çağda insanlara yapılan işkenceler, idam cezaları ve  tarih boyunca yaşanan savaşlar gibi bir çok olayı şiddetin gelişimi açısından inceliyor. Bunu yaparken de temel kriter olarak yüzbindeki ölüm oranlarını kullanıyor. Yani ölüm sayısındansa yaşanan olaydaki ölümlerin nüfusa oranını temel olarak alıyor.

Peki insan neden şiddete başvurur? Pinker bu sorutu Hobbes’tan bir alıntı ile cevaplıyor;

“Bu durumda insan doğasında 3 temel kavga nedeni buluyoruz;

Birincisi, rekabet; ikincisi, güvensizlik, üçüncüsü de ihtişam. Birincisi, insanları, kazanç için; ikincisi, güvenlik için; üçüncüsü ise şöhret için mücadele etmeye iter. Birincisi, başka insanların kişiliklerine, karılarına, çocukalarına ve hayvanlarına egemen olmak için şiddet kullanır; ikincisi, kendilerini korumak için; üçüncüsü ise, kendi kişiliklerine yönelik olarak doğrudan doğruya veya hısımları, arkadaşları, milletleri, meslekleri veya adları dolayımıyla, bir söz, bir gülümseme, farklı bir görüş ve başka bir aşağılama işarati gibi küçümsemelere karşı şiddet kullanır.”

Pinker, şiddetin sebeplerini ve azaldığına dair verileri sunduktan sonra şiddetin azalmasının nedenlerini inceliyor. Bu sebeplerden bazıları; devletli toplumların oluşması ile insanların adaleti kendi aralarından sağlamasındansa, suçlunun daha yüksek bir kurum olan devlet tarafından cezalandırılması ve insanların devletin adaletine güvenerek adaleti kendisinin sağlamaya çalışmasından vazgeçmesi bir neden olarak sunuluyor. Devletlerin oluşmasıyla ortaya insan hakları, kadın hakları, hayvan hakları ve eşcinsel hakları ile ilgili yasalar çıkarak bu da toplumlardaki şiddet oranını azaltıyor. Diğer bir neden de kitapların ve okumanın yaygınlaşması ile insanların empati yeteneğinin artması, empati yeteneğinin artması ile insanlar diğer insanların yerine kendini koyarak başka insanların çektiği acılardan kendilerine pay çıkarabilmeleri. Ayrıca evliliğin yaygınlaşması ile erkeklerin şiddet gösterme oranlarının azaldığı da belirtiliyor, erkek şiddet ile kazanacakları yerine bu enerjiyi ailesini korumaya ve soyunu devam ettirmeye harcıyor. Toplumların birbiri ile ticaret yapması da başka bir neden olarak sunuluyor, iki ülke arasındaki ticaret arttıkça o ülkenin yok olması onunla ticaret yapan ülkeler için istenmeyen bir şey haline geliyor. Kitapta bunlar gibi bir çok neden detaylı bir şekilde incelenerek, okuyucuya farklı bir bakış açısı kazandırılıyor.

Şiddet hayatımızın her yerinde gittikçe azalıyor ve şiddete karşı verilen tepki de zamanla değişiyor. 90’lı yıllarda okullarda öğrencilerine şiddet uygulayan bir öğretmen aileler tarafından normal karşılanabiliyordu, günümüzde ise böyle olay olduğunda ailelerin verdikleri tepki çok daha fazla. Günümüzün şanslı çocukları neredeyse şiddet ile hiç karşılaşmadan büyüyorlar ne ailelerinde, ne okullarında, ne de izlediklerin şiddet görüyorlar. Çocukken izlediğim Şirinler çizgi filmini bugün izlediğimde bir büyücü tarafından yenmeye çalışan mavi yaratıkların yaşadıklarını çocuğuma izletmek için biraz sert buldum. İnsanlar zaman ilerledikçe şiddetten uzaklaşıyor ve çevrelerinde yaşanan şiddet olaylarına daha büyük tepki gösteriliyor. İnternetin hayatımıza girmesiyle artık insanlar dünyanın her yerinde yaşanan olaylara daha çabuk ulaşıyor ve empati duygusunun artmasıyla dünyanın başka bir ucunda yaşayan insanların yaşadıkları acılara, uğradıkları haksızlıklara tepki gösterebiliyoruz.

İnternetin hayatımızı ele geçirmesi ile insanların şiddet gösterme biçimlerinin de değiştiğini düşünüyorum.  Fiziksel şiddet gösteremeyen insanlar sosyal medyada önüne gelen her şeyi eleştirip, hiç bir şeyi beğenmeyerek bu duygularını yansıtıyorlar. Artık “linç edildim” dendiğinde insanların aklına fiziksel bir linçtense, twitterda eleştiri yağmuruna tutulduğu aklımıza geliyor. Yaşayış şeklimiz değiştikçe olaylara gösterdiğimiz tepkiler de teknoloji tarafından şekillendiriliyor.

Kitaba adını veren Doğamızın İyilik Melekleri ise şiddetin azalmasındaki etkenler. Ahlak, akıl, empati, özdenetim doğamızın iyilik melekleri olarak sunuluyor ve şiddetim azalmasına nasıl etki ettiği anlatılıyor. Özellikle ahlakın anlattıldığı bölüm oldukça ilgi çekici.

Eğer şiddetin insanlık tarihindeki yerini merak ediyorsanız, Doğamızın İyilik Melekleri bir çok kaynak taranarak özenle hazırlanmış, akıcı bir kitap. Kitapta refere edilen bir çok kitabı okuma listeme ekledim. Alfa Yayınları tarafından yayımlanan kitap İlkay Alptekin Demir tarafından çevrilmiş. Bill Gates’in önerdiği kitaplar arasında bulunan bu kitap, okunduktan sonra okuyucuya güzel bir bilgiler ve yeni bir bakış açısı kazandırabilecek bir kitap. Umarım kitapta anlatılan şiddetin zamanla azalışı devam eder ve önümüzdeki nesillerde şiddetsiz toplumlara ulaşabiliriz.

Kitaptan Okuma Listeme Eklediğim Kitaplar

Steven Pinker – Zihin Nasıl Çalışır – Alfa Yayınları

Steven Pinker – Boş Sayfa – Boğaziçi Kültür Yayınları

Steven Pinker – Düşüncenin Maddesi – Alfa Yayınları

Norbert Elias – Uygarlık Süreci Cilt 1-2 – İletişim Yayınevi

Thomas Hobbes – Leviathan – YKY

Francis Fukuyama – Büyük Çözülme – Profil Yayıncılık

Blaise Pascal – Düşünceler – İş Bankası Kültür Yayınları

Jonathan Glover – İnsanlık: Yirminci Yüzyılın Ahlak Tarihi – Phoenix Yayınları

Peter Singer – Hayvanların Özgürleşmesi – Ayrıntı

Erving Goffman – Günlük Yaşamda Benliğin Sunumu – Metis Yayınları

Carol Tavris, Elliot Aronson – Benim Hatam Değil! – Kuraldışı Yayınevi

Robert Kurzban – Neden (Sizden Başka) Herkes İkiyüzlüdür – Alfa Yayınları

David Hume – Ahlak İlkeleri Üzerine Bir Soruşturma – Say Yayınları

Gregory Clark – Fukaralığa Veda: Dünyanın Kısa İktisadi Tarihi – İstanbul Bilgi Üniversitesi

Adam Smith – Ahlaki Duygular Kuramı – Liber Yayınları

Yazarın Konuşmaları